Z Unią Europejską jest jak z dzieckiem – w jego wychowanie wkładasz dużo wysiłku, choć nie masz pewności co z niego wyrośnie. Podobnie jak nie ma jednego słusznego przepisu na wychowywanie dzieci, nie ma go również na prowadzenie międzynarodowej organizacji. I tak, państwa założycielskie, roztaczające wizje zacieśniającej się współpracy gospodarczej, nie spodziewały się, że z ich pięknego niemowlęcia, w postaci wspólnego rynku, wyrośnie nieznośny nastolatek. Bo taka ta UE trochę jest: kapryśna, humorzasta, kłótliwa i nie do końca wiadomo, co z nią dalej zrobić.
Temat „Europy dwóch prędkości” pojawił się ponownie w związku z wizytą w Polsce niemieckiej kanclerz Angeli Merkel. W mediach zawrzało na temat problemów obecnej UE i nowej „pobrexitowej” rzeczywistości. Dziwnym trafem w relacjach mediów wyczuwam strach przed jakimś podziałem, w którym rzekomo mamy zostać (w niesprawiedliwy oczywiście sposób) pominięci. Nikt natomiast nie wyjaśnia, czym jest i skąd wzięła się wspomniana wyżej koncepcja, dlatego o tym dzisiaj na blogu.
Kierunek rozwoju UE
UE rozrosła się nie tylko pod względem liczby państw członkowskich (28 państw, do których wliczam nadal Wielką Brytanię), zmienił się także zakres materii, jakie prawo europejskie reguluje. Założyciele Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (1952) pragnęli współpracy gospodarczej, czyli przepływu towarów i usług, których następstwem był z kolei przepływ pracowników i ich rodzin (przepływ osób) oraz przepływ kapitału, czyli transfer zysków z jednego państwa członkowskiego do drugiego. W ten sposób powstała Wspólnota Europejska (1958-2009), której regulacje były już bardziej daleko idące i nie poprzestawały na współpracy gospodarczej państw członkowskich oraz rynku wewnętrznym UE.
Wraz z rozwojem, UE z jednej strony pogłębiała integrację państw członkowskich, a z drugiej musiała pogodzić ich prywatne interesy. Skutkiem tego jest chociażby „Brexit”, który niespodziewanie wprowadził Unię w kolejny już etap „rozwoju”. Teraz nie tylko można do Unii przystąpić, ale również „wypisać się”, kiedy interesy jednego z państw stają się nie do pogodzenia z interesami pozostałych.
Reakcje na kryzys
Wobec istniejącego faktycznie zróżnicowania pomiędzy państwami członkowskimi UE oraz w obliczu reformy strefy euro, w debacie nad teoretycznym ujęciem procesu integracji europejskiej nawiązuje się do koncepcji „Europy dwóch prędkości”, przedstawionej 1 września 1994 r. przez Wolfganga Schäublego, Karla Lamersa i Theo Waigla, której podstawą miałaby być „Kerneuropa” (jądro, trzon Europy). Chodzi zatem o formalne przypisanie wiodącej roli w procesie integracji europejskiej grupie państw członkowskich, które określałyby dynamikę i kierunek rozwoju UE.
Wyodrębnienie takiej grupy miałoby nastąpić nie na podstawie kryteriów geograficznych, wielkości państw czy ścisłych kryteriów przedmiotowych określonych w treści traktatów, ale w oparciu o faktyczne współdziałanie polityczne. W każdym razie, państwa budujące „jądro” w ramach UE muszą wykazywać wolę polityczną pogłębienia współpracy w danej dziedzinie integracji, np. w ramach wspólnej polityki walutowej. Zasady przejścia wewnątrz Unii Gospodarczej i Walutowej ze statusu państwa objętego derogacją (jak Polska) do statusu państwa strefy euro przejrzyście ukazują działanie powyższych kryteriów przynależności do takiego „jądra”, którym bez wątpienia może być strefa euro. Ponadto „jądro” może obejmować w danej dziedzinie wszystkie państwa członkowskie UE, a nie tylko pewną ich część.
Koncepcja W. Schäublego, K. Lamersa i T. Waigla określana również koncepcją „Europy o zmiennej geometrii” (kryterium zróżnicowania – „przestrzeń”) nie jest jedynym pomysłem na „zróżnicowaną integrację”. Nawiązują do niej także koncepcja „Europy o wielu prędkościach” (kryterium zróżnicowania – „czas”) W. Brandta, L. Tindemansa, która zakładała podobne wyłonienie się grupy państw członkowskich tworzących „jądro Europy”, niemniej przy założeniu, że pozostałe państwa dołączałyby stopniowo do owego „jądra”. A także koncepcja „Europy à la carte” (kryterium zróżnicowania – „zadania/sprawy”) R. Dahrendorfa, która zakłada, że państwa członkowskie UE byłyby związane podstawowym zestawem wspólnych celów, natomiast z pozostałych polityk Unii mogłyby wybierać jak z menu, decydując, w jakim zakresie chcą uczestniczyć w programie UE.
Wskazane modele „zróżnicowanej integracji” stanowią istotny punkt odniesienia dla rozważań teoretycznych i są podstawą jednej z najważniejszych debat, jakie obecnie toczą się w Unii Europejskiej. Chodzi nie tylko o nadanie integracji UE ostatecznego kształtu, ale także utrzymanie jej w ryzach w sytuacji, gdy w kolejnych państwach członkowskich słychać głosy zachęcające do wyjścia z Unii. Można jednak śmiało powiedzieć, że nadmienione koncepcje nie stanowią zwartej teorii integracji europejskiej. Powstały one i są przywoływane jako reakcja ad hoc na aktualne wyzwania stojące przed UE związane ze wzrostem liczby państw członkowskich oraz pogłębiającym się wśród nich zróżnicowaniem.
VOCAB
(la) UNIÓN EUROPEA – Unia Europejska
(la) COMUNIDAD EUROPEA DEL CARBÓN Y DEL ACERO (CECA) – Europejska Wspólnota Węgla i Stali
(la) COMUNIDAD ECONÓMICA EUROPEA (CEE) – Europejska Wspólnota Gospodarcza
(el) PAÍS MIEMBRO – państwo członkowskie
(el) PAÍS FUNDADOR – państwo założycielskie
(la) INTEGRCIÓN EUROPEA – integracja europejska
(la) EUROPA DE DOS VELOCIDADES – Europa dwóch prędkości
(la) EUROZONA – strefa euro
(la) ÁREA SCHENGEN – strefa Schengen
(la) UNIÓN ADUANERA DE LA UE – Unia celna Unii Europejskiej
(la) UNIÓN ECONÓMICA Y MONETARIA (UEM) – Unia Gospodarcza i Walutowa
BIBLIOGRAFIA:
BARCZ J. (2016), Główne kierunki reformy ustrojowej post-lizbońskiej Unii Europejskiej (2010 – 2015) Sanacja i konsolidacja strefy euro, Piaseczno, Wszechnica IJM.