Współpraca sądów krajowych z Trybunałem Sprawiedliwości UE – pytanie prejudycjalne

Pytanie prejudycjalne

Na podstawie art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, sądy krajowe zostały zaopatrzone w możliwość zadania pytania prejudycjalnego Trybunałowi Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE). Pytanie prejudycjalne może dotyczyć dwóch kwestii: wykładni prawa unijnego lub ważności aktów unijnego prawa pochodnego. Wnioski sądów państw członkowskich, a dokładniej formułowane w nich wątpliwości i pytania, nazywane są pytaniami prejudycjalnymi (wstępnymi). Ponieważ sąd krajowy zwraca się do Trybunału o rozpatrzenie kwestii wstępnej, procedura bywa także nazywana odesłaniem prejudycjalnym.

Procedura prejudycjalna powstała „z uwagi na niebezpieczeństwo pojawienia się rozbieżnej wykładni i odmiennego stosowania tych samych przepisów wspólnotowych w państwach członkowskich, zróżnicowanych nie tylko pod względem tradycji i kultury prawnej ale także dysponujących różnymi rozwiązaniami konstytucyjnymi w odniesieniu do relacji między prawem zewnętrznym (międzynarodowym) a prawem krajowym”.

W opinii Trybunału Sprawiedliwości, głównym celem wprowadzenia do treści Traktatów odesłania prejudycjalnego jest:

„zapewnienie jednolitości stosowania prawa wspólnotowego [unijnego] przez sądy krajowe. Wymóg jednolitości jest szczególnie istotny, gdy w grę wchodzi ważność aktu wspólnotowego. Różnice opinii sądów państw członkowskich co do ważności aktu wspólnotowego mogłyby bowiem zagrozić jedności wspólnotowego porządku prawnego i naruszyć fundamentalny wymóg pewności prawnej”.

Współpraca sądów krajowych i TSUE w liczbach

W tym miejscu należy podkreślić wagę współpracy sądów krajowych z Trybunałem Sprawiedliwości UE na rzecz kształtowania prawa Unii. Z roku na rok liczba formułowanych przez sądy krajowe pytań prejudycjalnych rośnie, co potwierdzają publikowane każdego roku statystyki sądowe Trybunału Sprawiedliwości.

Ogólna tendencja działalności orzeczniczej (1952–2015) – nowe odesłania prejudycjalne (ogółem)

Źródło: Statystyki sądowe Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej za 2015, http://www.curia.europa.eu

Powyższe dane potwierdzają rosnącą liczbę pytań prejudycjalnych kierowanych każdego roku do TSUE przez sądy krajowe. Zaledwie jedno odesłanie sformułowane w 1961 r. i aż czterysta trzydzieści sześć w roku 2015 świadczą nie tylko o rosnącej popularności TSUE jako interpretatora prawa Unii Europejskiej, ale także o wzroście zaufania do tego Trybunału przez sądy państw członkowskich, w tym także trybunały konstytucyjne tych państw. Nie bez znaczenia dla tej tendencji pozostaje wzrost liczby państw członkowskich oraz wzrost świadomości istnienia pytania prejudycjalnego wśród sądów krajowych. Szczególnie wysoka liczba pytań prejudycjalnych została skierowana do TSUE w ostatnich sześciu latach przedstawionych statystyk, tj. od 2009 r. Tendencję tę przedstawia dokładniej kolejny wykres.

Ogólna tendencja działalności orzeczniczej (2009–2015) – nowe i zakończone odesłania prejudycjalne

Źródło: Statystyki sądowe Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej za 2015, http://www.curia.europa.eu

Z powyższych danych wynika po pierwsze wysoki poziom odesłań prejudycjalnych w ostatnich latach oraz po drugie, że stanowiły one w tym czasie główny przedmiot pracy TSUE.

Kolejne dane ukazują z kolei, jaki był udział poszczególnych państw członkowskich w przedstawionych powyżej wartościach, tzn. ile odesłań prejudycjalnych sformułowało każde z państw w poszczególnych latach od 1961 r.

Ogólna tendencja działalności orzeczniczej (1952–2015) – nowe odesłania prejudycjalne (przypadające na państwo członkowskie w danym roku)

Źródło: Statystyki sądowe Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej za 2015, http://www.curia.europa.eu

Zdecydowanym liderem, jeśli chodzi o liczbę sformułowanych odesłań prejudycjalnych są Niemcy (2216 odesłań w latach 1965-2015), za nimi Włochy (1326 odesłań między 1964 a 2015 r.), na trzecim i czwartym miejscu znajdują się kolejno Niderlandy (949 odesłania od 1961 r.) i Francja (931 odesłań od roku 1965). Dla porównania, polskie sądy krajowe od roku 2005 skierowały do TSUE jedynie 89 pytań prejudycjalnych. Jednocześnie na uwagę zasługuje fakt, że państwem członkowskim, które w 1961 r. jako pierwsze zwróciło się do TSUE z prośbą o interpretację prawa Unii (wówczas wspólnotowego) były Niderlandy.

Z kolei w poniższej tabeli możemy zaobserwować, jak liczba odesłań prejudycjalnych sformułowanych przez każde państwo członkowskie rozkłada się pomiędzy poszczególne sądy krajowe w tym, ile pytań prejudycjalnych sformułowały sądy konstytucyjne tych państw:

Ogólna tendencja działalności orzeczniczej (1952–2015) – nowe odesłania prejudycjalne (według państw członkowskich i sądów)

Źródło: Statystyki sądowe Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej za 2015, http://www.curia.europa.eu

Pytania prejudycjalne sądów konstytucyjnych

Na podstawie przedstawionych danych nie można jednak jednoznacznie wyliczyć, ile pytań prejudycjalnych zostało sformułowanych wyłącznie przez sądy konstytucyjne państw członkowskich. Sam Trybunał Sprawiedliwości UE również nie przedstawia takich danych. Przeszkodę dokładnego obliczenia liczby odesłań prejudycjalnych stanowi przede wszystkim niejednolity zakres uprawnień sądów poszczególnych państw członkowskich. Przykładem są kraje skandynawskie (Dania, Szwecja), które nie posiadają sądów konstytucyjnych. Wyszczególnione w powyższej tabeli sądy tych państw są sądami najwyższymi uprawnionymi do egzekwowania postanowień konstytucji. Z kolei Konstytucja Finlandii, podobnie jak Konstytucja Niderlandów, zakazuje kontroli konstytucyjności prawa w ogóle. Dlatego też brak jest w tych państwach trybunału konstytucyjnego w klasycznym znaczeniu. Ponadto w państwach obowiązywania systemu common law (Zjednoczone Królestwo, Irlandia) kontrola konstytucyjności jest jednym z uprawnień sądów najwyższych.

Z przedstawionych danych wynika jednak, że zdecydowanym liderem wśród sądów konstytucyjnych państw członkowskich jest sąd belgijski. Sformułował on jak dotąd aż 32 odesłania prejudycjalne. Był również pierwszym spośród sądów państw członkowskich uprawnionych do dokonywania kontroli konstytucyjności, który w 1997 r. zwrócił się do TSUE w trybie prejudycjalnym. Dla porównania, większość sądów konstytucyjnych sformułowała dotąd zaledwie jedno pytanie prejudycjalne. Znajdują się wśród nich sądy Litwy, Luksemburga, Hiszpanii, Francji, Polski i Niemiec. Dwa ostatnie zwróciły się do TSUE ze swoim pierwszym pytaniem prejudycjalnym dopiero w 2015 i 2016 r. i nadal czekają na rozstrzygnięcia Trybunału w tych sprawach. Z powyższych danych oraz z dotychczasowej praktyki sądów konstytucyjnych państw członkowskich wynika wzrost zaufania tych ostatnich do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz umocnienie pozycji TSUE.

VOCAB

(el) TRIBUNAL DE JUSTICIA DE LA UNIÓN EUROPEA (TJUE) – Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej

(la) CUESTIÓN PREJUDICIAL – pytanie/odesłanie prejudycjalne

(el) TRATADO DE FUNCIONAMIENTO DE LA UE – Traktat o Funkcjonowaniu UE

(la) INTERPRETACIÓN – wykładnia

(el) DERECHO PRIMARIO (ORGINARIO) DE LA UE – prawo pierwotne UE

(el) DERECHO SECUNDARIO (DERIVADO) DE LA UE – prawo wtórne UE

BIBLIOGRAFIA

BARCZ J., GÓRKA M., WYROZUMSKA A. (2015), Instytucje i prawo Unii Europejskiej. Podręcznik dla kierunków prawa, zarządzania i administracji, Warszawa, Wotlers Kluwer;

WÓJTOWICZ K. (2012), Sądy konstytucyjne wobec prawa Unii Europejskiej, Warszawa, Biuro Trybunału Konstytucyjnego;

Wyrok TSUE z dnia 22 października 1987 r. w sprawie C-314/85 Foto‑Frost v. Hauptzollamt Lübeck‑Ost, ECLI:EU:C:1987:452, pkt 14.

Ststatystyki sądowe Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej za 2015, http://www.curia.europa.eu